ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΜέχρι τη δημοσίευση του Ν.1837/89 , η προστασία των ανηλίκων, που απασχολούνταν σε διάφορες εργασίες περιλαμβάνονταν στις διάσπαρτες σε διάφορα νομοθετήματα διατάξεις ( Νόμος ΔΚΘ΄/1912,Β.Δ. της 14/26.8.1913, Ν. 2271/20, Π.Δ. 18/23.12.1926 ). Οι διατάξεις των νομοθετημάτων αυτών, οι σχετικές με τα όρια ηλικίας, κάτω από τα οποία απαγορεύεται η απασχόληση ανηλίκων σε ορισμένες εργασίες, είχαν περιληφθεί τροποποιημένες στο Ν. 1414/84. Ήδη, με το νέο νόμο 1837/89, το θέμα της προστασίας των ανηλίκων κατά την απασχόληση αντιμετωπίζεται ενιαία και πιο συστηματικά.
Συγκεκριμένα, με τις διατάξεις του Ν. 1837/89, ορίζονται τα εξής: Παράλληλα, το άρθρο 4 § 4 του πολύ πρόσφατου νόμου 3144/2003 ορίζει τις ποινές που επιβάλλονται στους εργοδότες που απασχολούν ανηλίκους:
«4. Ε ρ γ ο δ ό τ η ς π ο υ π α ρ α β ι ά ζ ε ι τις διατάξεις και απασχολεί ανηλίκους σε εργασίες, έργα ή δραστηριότητες κατά παράβαση των διατάξεων του παρόντος, τ ι μ ω ρ ε ί τ α ι με φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών και με χρηματική ποινή. Με την ίδια ποινή τ ι μ ω ρ ε ί τ α ι κ α ι ό π ο ι ο ς έ χ ε ι τ η ν ε π ι μ έ λ ε ι α ανηλίκου που απασχολείται σε εργασία, έργο ή δραστηριότητες κατά παράβαση των διατάξεων του παρόντος. Ο εργοδότης τιμωρείται επί πλέον και με τις διοικητικές κυρώσεις των παραγρ. 1 έως 5 του άρθρου 16 του Ν. 2639/98 όπως ισχύουν>>.
Οι ποινές που αναφέρονται στο άρθρο 16 του Ν. 2639/98 είναι χρηματικά πρόστιμα και προσωρινή διακοπή της λειτουργίας της επιχειρήσεως ή τμήματος αυτής.

α) Οι διατάξεις του νόμου αυτού εφαρμόζονται σε κάθε μορφής απασχόληση και αυτοαπασχόληση (Με τον όρο «αυτοαπασχόληση», ο νομοθέτης εννοεί, προφανώς, τους ανηλίκους που εργάζονται για ίδιο λογαριασμό, χωρίς εργοδότες π.χ. μικροπωλητές) ανηλίκων, εκτός από τις οικογενειακού χαρακτήρα γεωργικές, δασικές και κτηνοτροφικές εργασίες.

β) Ανήλικοι νοούνται όσοι δεν έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο (18ο) έτος της ηλικίας τους. Π α ι δ ί νοείται κάθε νέος που δεν έχει συμπληρώσει το 15ο έτος ηλικίας. Έ φ η β ο ς νοείται ο νέος μεταξύ 15 και18 ετών (άρθρο 2 Π.Δ. 62/1998).

γ) Οι ανήλικοι που δεν έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος ηλικίας, δεν επιτρέπεται να απασχολούνται σε εργασίες επικίνδυνες, βαριές ή ανθυγιεινές, καθώς και σε εργασίες που βλάπτουν την ψυχική τους υγεία και γενικά εμποδίζουν την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Οι εργασίες αυτές καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Εργασίας . Το Υπουργείο Εργασίας έχει ετοιμάσει τη σχετική απόφαση. Στην απόφαση αυτή περιλαμβάνονται όλες οι εργασίες που αναφέρονται στο Ν. 1814/84, καθώς και άλλες που προέκυψαν από τη σύγχρονη τεχνολογία (π.χ. εργασίες υποκείμενες στην επίδραση της ραδιενέργειας). Βλ. και πρόσφατο Π.Δ. 62/1998 στο τέλος παρόντος κεφαλαίου. Α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι η ν υ κ τ ε ρ ι ν ή ε ρ γ α σ ί α των εφήβων (άρθρο 8 Π.Δ. 62/98).

δ) Ανήλικοι που δεν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους, απαγορεύεται να απασχοληθούν σε οποιαδήποτε εργασία. Εξαίρεση από τον κανόνα αυτόν καθιερώνει το άρθρο 3 του Ν. 1837/89, που επιτρέπει την απασχόληση των ανηλίκων, που δεν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας, αλλά κατόπιν αδείας της Επιθεωρήσεως Εργασίας, μόνο σε θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκτελέσεις ή άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, διαφημιστικά προγράμματα, επιδείξεις μόδας, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εγγραφές ή εκπομπές, εγγραφές σε βίντεο, κινηματογραφικές λήψεις, καθώς και στη χρησιμοποίησή τους ως μοντέλων, εφόσον δεν βλάπτεται η σωματική και ψυχική τους υγεία και η ηθική τους. Η άνω άδεια χορηγείται στον εργοδότη κατόπιν αιτήσεώς του που συνοδεύεται από: 1) Δήλωση του εργοδότη ότι έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα προστασίας του ανηλίκου. 2) Έγγραφη συναίνεση του προσώπου που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου. 3) Ιατρική πιστοποίηση από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Ε.Σ.Υ. και του Ι.Κ.Α. ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για την υγεία του ανήλικου.

ε) Πρόγραμμα επαγγελματικού προσανατολισμού του Ο.Α.Ε.Δ. πρέπει να παρακολουθήσουν όλοι οι ανήλικοι πριν απασχοληθούν σε οποιαδήποτε εργασία, εκτός από τις περιπτώσεις του άρθρου3. Χωρίς την προϋπόθεση αυτή δεν εκδίδεται βιβλιάριο εργασίας στον ανήλικο.

σ τ) Χ ρ ο ν ι κ ά ό ρ ι α ε ρ γ α σ ί α ς. Οι ανήλικοι, που δεν έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους, καθώς και οι ανήλικοι γενικώς που φοιτούν σε γυμνάσια, λύκεια και δημόσιες ή ιδιωτικές τεχνικές σχολές, δεν επιτρέπεται να απασχολούνται περισσότερο από έξι ώρες την ημέρα και τριάντα την εβδομάδα. Η ημερήσια διάρκεια της εργασίας των απασχολουμένων σε καλλιτεχνικές ή παρεμφερείς δραστηριότητες ορίζεται κλιμακωτά ανάλογα με την ηλικία τους.

Η υπερωριακή απασχόληση των ανηλίκων απαγορεύεται γενικώς (άρθρα 5 Ν. 1837/89 και 3 Π.Δ. 62/1998).

ζ) Α μ ο ι β ή ε ρ γ α σ ί α ς α ν η λ ί κ ω ν. Οι ανήλικοι αμείβονται με βάση τουλάχιστον το κατώτατο ημερομίσθιο του ανειδίκευτου εργάτη, ανάλογα με τις ώρες εργασίας τους.

η) Ά δ ε ι ε ς ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ω ν α ν η λ ί κ ω ν. Η κανονική άδεια του ΑΝ. 539/45 χορηγείται κατά την περίοδο των θερινών σχολικών διακοπών. Το μισό της άδειας αυτής μπορεί να χορηγηθεί και σε άλλες χρονικές περιόδους, εάν το ζητήσει ο ανήλικος. Όλες οι ευνοϊκότερες διατάξεις, όπως για τις επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχιακά κ. λ. π. έχουν εφαρμογή και στους ανηλίκους.
Επίσης, οι εργαζόμενοι ανήλικοι, ανεξάρτητα από το χρόνο απασχολήσεώς τους, όταν είναι συγχρόνως και μαθητές ή σπουδαστές σε αναγνωρισμένη σχολή, δικαιούνται πρόσθετη άδεια δύο (2) ημερών για κάθε ημέρα εξετάσεων. Οι αποδοχές της άδειας αυτής, που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 14 ημέρες, πληρώνονται όχι από τον εργοδότη, αλλά από τον Ο.Α.Ε.Δ. (άρθρο 7 Ν. 1837/89). Η άδεια αυτή αυξήθηκε σε 30 εργάσιμες ημέρες συνολικά με το άρθρο 22 του Ν. 2556/97, που κύρωσε ανάλογη διάταξη της από 2.4.96 ε.γ.σ.σ.ε.

θ) Β ι β λ ι ά ρ ι ο ε ρ γ α σ ί α ς – Ι α τ ρ ι κ έ ς ε ξ ε τ ά σ ε ι ς. Όλοι οι ανήλικοι, εκτός εκείνων που απασχολούνται
σε καλλιτεχνικές Κ. Μ. δραστηριότητες (άρθρο 3 Ν. 1837/89), πρέπει να εφοδιασθούν με βιβλιάριο εργασίας πριν αναλάβουν υπηρεσία. Για την έκδοση βιβλιαρίου εργασίας απαιτείται ιατρική πιστοποίηση ότι από την απασχόληση, που επέλεξαν οι ανήλικοι, δεν διατρέχει κίνδυνο η υγεία τους. Αρμόδιες υπηρεσίες για τις ιατρικές εξετάσεις των ανηλίκων, που γίνονται δωρεάν, είναι αυτές του Ε.Σ.Υ. και του ΙΚΑ., που λειτουργούν στην περιοχή της Επιθεωρήσεως Εργασίας, της αρμόδιας για την έκδοση του βιβλιαρίου εργασίας . Με την απόφαση 1390/89 Υπ. Εργασίας καθορίσθηκε ο τύπος και το περιεχόμενο του βιβλιαρίου εργασίας ανηλίκου. Επίσης, παρέχονται οδηγίες σχετικά με τη διαδικασία χορηγήσεως των βιβλιαρίων στους δικαιούχους. Οι σχετικές παράγραφοι 3 και 4 έχουν ως εξής:
«Άρθρο 3. – Εφοδιασμός ανηλίκων – διαδικασία εκδόσεως. – 1. Για τον εφοδιασμό του ανηλίκου με βιβλιάριο εργασίας απαιτείται: α) ο ανήλικος προσκομίζει στην οικεία Επιθεώρηση Εργασίας δύο πρόσφατες φωτογραφίες και το Δελτίο Ταυτότητος ή ελλείψει αυτού πιστοποιητικό γεννήσεως Δήμου ή Κοινότητος, από το οποίο προκύπτει η ακριβής ημερομηνία γεννήσεώς του, β) η Επιθεώρηση Εργασίας δια του αρμοδίου υπαλλήλου της συμπληρώνει τα στοιχεία του ανηλίκου, όπως αναγράφονται στη σελ. 3 του βιβλιαρίου εργασίας και παραδίδει τούτο στον ανήλικο προκειμένου αυτός: αα) να τύχει εξωσχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού από την αρμόδια υπηρεσία του Ο.Α.Ε.Δ., από την οποία συμπληρώνεται η δεύτερη σελίδα του βιβλιαρίου εργασίας, ββ ) να προσέλθει στις αρμόδιες υγειονομικές υπηρεσίες του ΙΚΑ ή του ΕΣΥ και να υποβληθεί στις προβλεπόμενες ιατρικές εξετάσεις, μετά από τις οποίες και συμπληρώνεται η πέμπτη σελίδα του βιβλιαρίου εργασίας και οι σχετικές ενδείξεις «Κατάλληλος», «Ακατάλληλος» ή «Ακατάλληλος για ορισμένο χρόνο ή για ορισμένες εργασίες» και υπογράφεται από τον αρμόδιο ιατρό, γγ) μετά τις ιατρικές εξετάσεις και τη σχετική βεβαίωση της καταλληλότητας ή ακαταλληλότητας του, προσκομίζει το βιβλιάριο εργασίας στην Επιθεώρηση Εργασίας, καταχωρίζονται τα στοιχεία στο Μητρώο Ανηλίκων της, συμπληρώνονται τα στοιχεία της σελίδας τέσσερα, πρωτοκολλείται, υπογράφεται από τον Προϊστάμενο της Επιθεωρήσεως Εργασίας, σφραγίζεται και επιστρέφεται στον ανήλικο για τη νόμιμη απασχόλησή του.
Άρθρο 4. – Χρόνος ισχύος βιβλιαρίου – αντικατάσταση – φθορά ή απώλεια – αφαίρεση. – 1. Τα βιβλιάρια εργασίας ισχύουν για τον αναγραφόμενο σ’ αυτά χρόνο, αναθεωρούνται κατ’ έτος ή σε μικρότερα χρονικά διαστήματα, αν κατά την κρίση του Επιθεωρητού Εργασίας ή του ιατρού απαιτούνται ιατρικές εξετάσεις σε μικρότερα του έτους χρονικά διαστήματα, καθώς και όταν γίνεται αλλαγή εργασίας ή αλλαγή ομάδος εργασιών. Όσα βιβλιάρια εκδόθηκαν με τις προϊσχύουσες διατάξεις, ισχύουν μέχρι την ημερομηνία λήξεώς τους.
2. Σε περίπτωση απώλειας ή φθοράς του βιβλιαρίου, τούτο αντικαθίσταται από την Επιθεώρηση Εργασίας, με την ίδια παραπάνω διαδικασία.
3. Το βιβλιάριο εργασίας αφαιρείται από τα όργανα της Επιθεωρήσεως Εργασίας, αν ο ανήλικος απασχολείται από τον εργοδότη σε μη επιτρεπόμενες για ανηλίκους εργασίες, πέρα από τις διοικητικές και ποινικές κυρώσεις που προβλέπονται από τον νόμο».
ι) Μ η τ ρ ώ ο α ν η λ ί κ ω ν. Τέτοιο μητρώο τηρούν: 1) Κάθε επιχείρηση για τους ανήλικους που απασχολεί, στο οποίο αναγράφει το ονοματεπώνυμο, τη χρονολογία γεννήσεως, τη διεύθυνση κατοικίας, τον αριθμό του βιβλιαρίου εργασίας, την ημερομηνία εκδόσεως ή ανανεώσεώς του, τη χρονολογία ενάρξεως και λήξεως της εργασιακής σχέσεως.
Κάθε Επιθεώρηση Εργασίας για όλους τους ανήλικους που έχουν εφοδιασθεί απ’ αυτήν με βιβλιάριο εργασίας.

ι α) Ε ρ γ α σ ι α κ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν. Κάθε εργοδότης οφείλει να λαμβάνει πρόσθετα μέτρα προστασίας των ανηλίκων στο εργασιακό τους περιβάλλον και να προστατεύει τους ανήλικους εργαζομένους από πράξεις βίας ή προσβολής της προσωπικότητας ή βλάβης της ηθικής τους. Δεν επιτρέπεται να είναι εργοδότες ανηλίκων πρόσωπα που έχουν καταδικασθεί για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμεταλλεύσεως της γενετήσιας ζωής η για παράβαση των νόμων περί ναρκωτικών .

ιβ) Όργανα ελέγχου – Κυρώσεις . Ο έλεγχος της τηρήσεως των διατάξεων περί προστασίας των ανηλίκων εργαζομένων ανήκει στις Επιθεωρήσεις Εργασίας . Όταν διαπιστώνεται απασχόληση ανηλίκων σε συνθήκες που δεν διασφαλίζουν τη σωματική η την ψυχική τους υγείας , τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα απαγορεύουν τη συνέχιση της εργασίας .

Ποινές φυλακίσεως και προστίμων προβλέπονται για τους εργοδότες και τους εκπροσώπους αυτών που παραβαίνουν τις διατάξεις περί προστασίας ανηλίκων εργαζομένων .

Μ α θ η τ ε υ ό μ ε ν ο ι.

Κατά το άρθρο 1 παρ. 3 του Β.Δ. της 16/18.7.20 «Οι μαθητευόμενοι και βοηθοί επιχειρήσεων θεωρούνται εργάτες εφόσον δεν είναι άμισθοι». Από τη διατύπωση της διατάξεως αυτής, και από παλαιότερη νομολογία προκύπτει ότι υπάρχουν δύο είδη συμβάσεως μαθητείας:
αα) Η κατά κυριολεξία σύμβαση μαθητείας, στην οποία κύριο αντικείμενο είναι η εκμάθηση τέχνης από τον μαθητευόμενο και όχι η παροχή εργασίας απ’ αυτόν. Στην σύμβαση αυτή δεν έχουν εφαρμογή οι κανόνες του εργατικού δικαίου και άρα δεν υπάρχει ούτε μισθός (ΑΠ. 393/66, Πρωτ. Θεσ/νίκης 560/61, Μον. Πρωτ. Ναυπλίου 182/70). Όσον αφορά, όμως, τη δυνατότητα συνάψεως σήμερα άμισθης συμβάσεως μαθητείας, νομίζομε, ότι αυτή είναι αδύνατη, γιατί αντίκειται στο όλο πλέγμα της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας, που απαιτεί από την πρώτη ημέρα απασχολήσεως, οποιουδήποτε προσώπου, καταβολή μισθού και ασφάλιση στο Ι.Κ.Α ή άλλο ασφαλιστικό οργανισμό μισθωτών.
ββ) Η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, στην οποία ο ένας από τους συμβαλλόμενους (εργαζόμενος), παράλληλα με την εκμάθηση τέχνης ή την ειδίκευση κ.λ.π., προσφέρει την εργασία του με αμοιβή. Η δεύτερη αυτή περίπτωση είναι η συνήθης, σ’ αυτήν αναφέρονται οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, όταν χρησιμοποιούν το όρο «μαθητευόμενος» και είναι η μόνη -κατά τη γνώμη μας- επιτρεπτή κάτω από τις ισχύουσες σήμερα διατάξεις και πρακτικές .(Α.Π. 2052/90 Τμ. Β’). Διάκριση μεταξύ γνήσιας συμβάσεως μαθητείας, όπου προέχει η εκπαίδευση του μαθητευομένου και της συμβάσεως εξαρτημένης εργασίας μαθητευομένου, στην οποία εφαρμόζονται πλήρως οι κανόνες του εργατικού δικαίου.

Μ α θ η τ έ ς – τ ε χ ν ί τ ε ς.

Κατά το άρθρο 2 του Β.Δ. της 3/6.6.52 μαθητές τεχνίτες καλούνται οι κατά τις διατάξεις του νομοθετήματος αυτού απασχολούμενοι στις διάφορες επιχειρήσεις, βάσει καθορισμένο υποπρογράμματος, προς εκμάθηση τέχνης, που λαμβάνουν συγχρόνως και συναφή θεωρητική μόρφωση. Οι οπωσδήποτε αλλιώς εργαζόμενοι προς εκμάθηση τέχνης καλούνται απλώς μαθητευόμενοι. Με άλλες διατάξεις του ίδιου διατάγματος ορίζονται ο τρόπος επιλογής των μαθητών τεχνιτών, ο τρόπος καταρτίσεως των προγραμμάτων μαθητείας, η μισθοδοσία των μαθητών, ο χρόνος διδασκαλίας κ.λ.π. . Αξιοσημείωτη είναι η διάταξη του άρθρου 11 του άνω διατάγματος, σύμφωνα με την οποία η διάρκεια της ημερήσιας εργασίας των μαθητών τεχνιτών, εφόσον αυτοί άγουν ηλικία μέχρι 17 ετών συμπληρωμένων, ορίζεται κατά μία ώρα μικρότερη του κανονικού χρόνου εργασίας. Η χρησιμοποίηση των μαθητών τεχνιτών για υπερωρίες και σε εργασίες ξένες προς την ειδικότητά τους απαγορεύεται.
Μια σειρά ακόμα νομοθετημάτων αναφέρονται στους μαθητές τεχνίτες (άρθρο 1 Β.Δ. 302/72, άρθρο 15 Ν. 709/77, άρθρα 10 και 14-15 Ν. 1346/83 και διάφορες υπουργικές αποφάσεις).
Με βάση τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 10, 14 και 15 του Ν. 1346/83 παρέχεται εξουσιοδότηση στους Υπουργούς Εργασίας, Παιδείας και Οικονομικών, όπως με αποφάσεις τους ιδρύουν εκπαιδευτικές μονάδες (σχολές ή κέντρα) μαθητείας του Ο.Α.Ε.Δ., ρυθμίζουν τον τόπο, τη διάρκεια, το πρόγραμμα και όλα τα άλλα θέματα λειτουργίας αυτών, καθώς και τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του εκπαιδευτικού προσωπικού. Ο Ο.Α.Ε.Δ. μπορεί να επιχορηγεί τους εργοδότες που απασχολούν μαθητές των άνω εκπαιδευτικών μονάδων μαθητείας. Οι μαθητές τεχνίτες αμείβονται κανονικά και έχουν πλήρη ασφαλιστική κάλυψη.